سَم پنهان پشت پُک‌های سیگار

به گزارش عصرتبریز، قمر طالبی: وقتی در کنار دوستان یا اعضای خانواده در یک کافه یا جمع خانوادگیمی‌نشینیم، شاید کمتر کسی به این فکر کند که دود سیگار تا چه اندازه می‌تواند برای افرادی که خودشان سیگار نمی‌کشند، خطرناک باشد. دود دست دوم همان دودی است که از نوک روشن سیگار یا قلیان در هوا پخش می‌شود و اطرافیان ناخواسته آن را استنشاق می‌کنند. این دود، گرچه شاید بی‌اهمیت به نظر برسد، اما برای افراد غیرسیگاری می‌تواندمشکلات جدی ایجاد کند و سلامت آن‌ها را در بلندمدت به خطر اندازد.
پرسشی ساده اما دردناک اینجاست: چرا باید کسانی که هرگز سیگارنکشیده‌اند، قربانی دود دیگران شوند؟ پرسشی که هر روز هزاران غیرسیگاری در خانه‌ها، محل کار، رستوران‌ها و کافه‌ها با آن روبه‌رو هستند. بسیاری از مردم هنوز نمی‌دانند که خطرات سیگار تنها دامان فرد سیگاری را نمی‌گیرد، بلکه برای اطرافیان او نیز تهدیدی جدی است؛ تهدیدی که پزشکان آن را با عنوان «دود دست دوم» می‌شناسند.

دود دست دوم چیست و چرا خطرناک است؟
دود دست دوم، در واقع ترکیبی از دو منبع است: دود خروجی از دهان فرد سیگاری و دود ساطع‌شده از نوک روشن سیگار یا قلیان. این ترکیببه ظاهر ساده، حاوی بیش از ۷۰۰۰ نوع ماده شیمیایی است که طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، دست‌کم ۲۵۰ نوع آن سمی و بیش از ۶۰ نوع آن سرطان‌زا هستند.
این ترکیبات شامل موادی مانند نیکوتین، بنزن، آمونیاک، فرمالدهید،مونوکسید کربن و قیر هستند؛ موادی که می‌توانند باعث التهاب مزمن در بافت‌های ریه، اختلال در اکسیژن‌رسانی و تغییرات ژنتیکی سلول‌ها شوند.
به گفته‌ی متخصصان، حتی ۱۰ دقیقه قرار گرفتن در معرض دود دست دوم در فضای بسته می‌تواند اثرات فیزیولوژیک قابل‌توجهی بر قلب و ریهبگذارد. رگ‌ها منقبض می‌شوند، اکسیژن خون کاهش می‌یابد و عملکرد تنفسی مختل می‌شود.

آسیب‌پذیرترین قربانیان: کودکان و زنان باردار
دکتر محمد محمدیان، فوق تخصص بیماری‌های ریه در گفت‌وگو با ما تأکید می‌کند که بیشترین آسیب از دود دست دوم متوجه کودکان و زنان باردار است: «کودکان به خاطر سیستم تنفسی ضعیف‌تر و ریه‌های در حال رشدشان، بیش از دیگران از دود سیگار آسیب می‌بینند. حتیمقدار کمی دود می‌تواند باعث تحریک مجاری تنفسی، برونشیت مکرر، عفونت گوش میانی و تشدید آسم در آنها شود.»
او اضافه می‌کند: »در زنان باردار، قرار گرفتن در معرض دود سیگارمی‌تواند باعث زایمان زودرس، وزن پایین نوزاد هنگام تولد و در مواردیحتی افزایش احتمال مرگ نوزاد شود. نیکوتین و مونوکسید کربن مستقیماً بر رشد جنین اثر منفی می‌گذارند و باعث کاهش اکسیژن‌رسانی می‌شوند.»
طبق آمار وزارت بهداشت، در خانواده‌هایی که یکی از اعضا سیگارمی‌کشد، احتمال ابتلای کودکان به بیماری‌های تنفسی دو تا سه برابر بیشتر از خانواده‌های بدون دود است.

قانون هست اما اجرا نمی‌شود
در ایران طبق قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات، استعمال هر نوع دخانیات در اماکن عمومی، ادارات، وسایل حمل‌ونقل عمومی،رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌ها ممنوع است. اما واقعیت میدانی چیز دیگریاست. در بسیاری از مکان‌ها، قانون تنها روی کاغذ مانده است.
دکتر محمدیان می‌گوید: «در سال‌های اخیر آگاهی مردم بیشتر شده، اما نظارت کافی وجود ندارد. بسیاری از کافه‌ها یا رستوران‌ها بدون توجه به قانون، اجازه استعمال قلیان یا سیگار را می‌دهند. حتی برخیبیمارستان‌ها یا ساختمان‌های اداری هم هنوز محل مشخصی برایسیگار دارند که اشتباه است.»
او معتقد است اجرای جدی‌تر قانون، همراه با آموزش و اطلاع‌رسانیگسترده می‌تواند نقش بزرگی در کاهش مواجهه غیرسیگاری‌ها با دود ایفا کند.

دود پنهان در خانه‌ها
خانه‌ها نیز از خطر مصون نیستند. بسیاری از افراد سیگاری فکر می‌کنند اگر کنار پنجره یا بالکن سیگار بکشند، دود برای دیگران ضرر ندارد؛ اما تحقیقات نشان داده است که ذرات ریز دود تا ۵ ساعت در هوا باقی می‌مانند و حتی روی لباس‌ها، مبلمان و پرده‌ها می‌نشینند. به این پدیده «دود دست سوم» گفته می‌شود که خود نوعی خطر خاموش است. نوزادانی که در این محیط‌ها بازی می‌کنند یا دست خود را در دهان می‌گذارند، این ذرات را می‌بلعند و در معرض ترکیبات سمی قرار می‌گیرند.

چرا مردم این خطر را جدی نمی‌گیرند؟
دلیل اصلی، به گفته‌ی کارشناسان این است که اثرات دود دست دوم تدریجی و پنهان هستند. فرد غیرسیگاری ممکن است سال‌ها بدون علامت خاصی در معرض دود باشد و ناگهان در میانسالی دچار تنگی نفس یابیماری قلبی شود.
دکتر محمدیان توضیح می‌دهد: «آسیب‌های دود دست دوم انباشته می‌شوند. هر بار قرار گرفتن در معرض دود، سلول‌های بدن را ملتهب‌تر و حساس‌تر می‌کند. شاید فرد امروز احساس خاصی نداشته باشد، اما اثراتش سال‌ها بعد خود را نشان می‌دهد؛ مثل بمبی خاموش در بدن.»

چطور می‌توان از این خطر کم کرد؟
کارشناسان می‌گویند که باید هم قوانین سختگیرانه‌تر اجرا شود، هم فرهنگ‌سازی و آموزش بیشتر شود. خانواده‌ها باید خانه‌ها و ماشین‌هایشان را بدون دود نگه دارند و افراد سیگاری هم ترغیب شوند که کمتر در حضور دیگران سیگار بکشند یا ترک کنند.
دکتر محمدیان به این نکته اشاره می‌کند که: «وقتی تعداد سیگاری‌هاکمتر شود، نه تنها سلامت خودشان بلکه سلامت اطرافیان هم بهبود می‌یابد. ترک سیگار یعنی نجات جان خود و دیگران.»

احترام به حق تنفس
دود دست دوم، دشمنی بی‌صداست. در ظاهر چیزی جز بوی تند و کمیدود نیست، اما در عمق بدن، آرام و پیوسته تخریب می‌کند. سالانه میلیون‌ها نفر در جهان به خاطر قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگرانجان خود را از دست می‌دهند و بسیاری از آنها حتی یک نخ سیگار هم در زندگی‌شان نکشیده‌اند.
این مسئله نه تنها موضوعی پزشکی بلکه مسئله‌ای اخلاقی و اجتماعیاست. هر فرد باید بداند که سیگار کشیدن در جمع، تنها تصمیمشخصی نیست؛ تصمیمی است که می‌تواند به سلامتی دیگران آسیببزند.
همان‌طور که دکتر محمدیان در پایان گفت‌وگو تأکید می‌کند: «هر کسیحق دارد در هوای پاک نفس بکشد. احترام به این حق، نشانه بلوغ اجتماعیو انسانی ماست. اگر بخواهیم جامعه‌ای سالم‌تر داشته باشیم، باید از همین گام کوچک شروع کنیم: دود کمتر، زندگی پاک‌تر.»